گَزَنِه چیست؟
گزنه با نام علمی Urtica dioica نام سردهای از تیرهٔ گزنه‌ایان است. گیاهی علفی و پایا با ساقه‌ای منشعب است. ساقه آن راست و چهارگوش بوده که آن 50 تا 100 متر ارتفاع دارد، و برگ‌های آن پوشیده از کرک‌های گزنده‌ای است و معمولا طول عمر بسیار کمی دارند. برگ‌ها و ریشه‌ی گیاه گزنه خواص دارویی متفاوتی دارند. ریشه‌ی گزنه را می‌توان به‌صورت قرص، چای، شربت، عصاره و کپسول استفاده کرد.
این گیاه در مناطق مختلفی مثل: آفریقا، آسیا، اروپا و شمال آمریکا تراکم بیشتری نسبت به مناطق دیگر دارد. از عصاره‌ی روغن این گیاه می‌توان برای درمان‌های موضعی استفاده کرد. اما از آنجا که روغن گزنه بسیار قوی است، آن را با روغن‌های حاملی (carrier oils) مانند روغن بادام شیرین، روغن زیتون و امثال آن ترکیب کنید تا رقیق شود
این گیاه در نقاط مرطوب خارج از شهر به حالت خودرو می روید گلهای گزنه سبز روشن و برروی 2 پایه جداگانه واقع شده است.گزنه تارهای مخروطی و گزنده دارد و پس از بروخورد کردن با پوست مجموعه‌ای از مواد شیمیایی شامل هیستامین، فورمیک‌اسید، سروتونین و استیل‌کولین وارد بدن شده و دچارناراحتی وسوزش میشود، به همین دلیل این گونه به‌عنوان علف سوزش‌آور یا گزنه‌ی سوزش‌آور هم معروف است.
همچنین گزنه در برخی ار نقاط جهان خاصیت مصرفی در انواع غذا و خوراکی ها را دارد. از خواص این گیاه می توان به درمان کم خونی، درمان جوش و درمان تنگی نفس اشاره نمود.
این گیاه سرشار از ویتامین ها و املاح معدنی همچون ویتامین D و کربوهیدرات و همچنین پروتئین و اسیدآمینه فراوان است. شاید افرادی که برگ‌های تند و گزنده‌ی این گیاه گلدار علفی را برداشت می‌کنند اذیت شوند، اما برای هزاران نفری که در سراسر دنیا از گزنه برای درمان انواع بیماری‌ها استفاده می‌کنند، بسیار پُرفایده است.
طبع گَزَنِه
این گیاه در طب سنتی طبع گرم و خشک معرفی شده است. بهتر است برای بهره از خواص این گیاه دارویی مقدار متعادلی از آن را استفاده کرد.
خواص گَزَنِه
این گیاه از دوران پیش از تاریخ نیز وجود داشته و مردم آن زمان از آن برای تغذیه استفاده می کردند و از خواص درمانی آن اطلاع داشته اند. جالینوس حکیم گزنه را برای رفع سرماخوردگی و بیماری دستگاه تنفسی پیشنهاد می کند.
1. بهبود سیستم گردش خون
ترکیب ویتامین C و آهن موجود در این گیاه آن را به یک محرک مناسب برای تولید سلول‌های قرمز تبدیل کرده است. ویتامین C جذب آهن در روده را افزایش میدهد و آهن یکی از ترکیبات مهم هموگلوبین است.
با افزایش تعداد گلبول قرمز (RBC) و افزایش گردش خون، زخم‌ها سریع‌تر بهبود می‌یابند و اندام‌های بدن اکسیژن ضروری برای تقویت سطح انرژی را راحت‌تر دریافت می‌کنند. به همین دلیل گزنه اغلب برای رفع خستگی یا نوعی کم خونی که با ضعف عمومی عضلات، خستگی، مشکلات شناختی و سردرد تشخیص داده میشود، توصیه میشود.
2. بهبود کلیه و مجاری ادراری
گزنه به‌عنوان دارویی طبیعی برای درمان عفونت ادراری و جلوگیری از تشکیل سنگ کلیه استفاده میشود. همچنین گیاه گزنه به شکستن سنگ کلیه و سنگ کیسه صفرا کمک میکند. براساس تحقیقی که انجام شده، گیاه گزنه باعث کاهش ساخت بلور‌های اگزالات کلسیم در کلیه‌ها میشود.
این گیاه از وخیم شدن شراط جلوگیری میکند. همچنین گزنه به‌عنوان ماده‌ای مُدِر به دفع سریع مواد سمی از بدن کمک شایانی میکند. بنابراین از عفونت مثانه و احتباس مایع اضافی (اِدِم) جلوگیری میکند. علاوه‌بر این، مطالعات نشان داده‌اند که گزنه مانع از التهاب مجاری ادراری میشود.
3. تقویت قلب
گزنه دارای ویتامین‌ها و انواع مواد معدنی است که عملکرد قلب را تقویت می‌کنند. این گیاه منبعی غنی از ویتامین A و C، بتاکاروتن و سایر کارتنوئیدهاست. خواص گزنه به‌دلیل محتوای بالای ویتامین C و آهن که تولید سلول‌های قرمز خون را تقویت میکند، میتواند از کم‌خونی جلوگیری کند. همچنین گزنه دارای فلاونوئیدِ کورستین (quercetin) و کامفرول (kaempferol) است که میتواند به کاهش فشار خون کمک کند و خطر بیماری‌های قلبی عروقی را کاهش دهد. چایی که از این گیاه فوق‌العاده تهیه میشود، منبعی غنی از آهن و پتاسیم است که میتواند به آرامش عروق خونی کمک کند و در سلامت فرایند گردش خون نقش داشته باشد.
تحقیقات نشان می‌دهند که مصرف منظم چای گزنه میتواند به کاهش فشار خون سیستولیک کمک کند و تنش و فشار وارد بر سیستم گردش قلبی عروقی را از بین ببرد.
4. درمان درد عضلات
گََزنِه به‌دلیل خاصیت ضدالتهابیِ طبیعی و ویژگی ضددردی، برای درمان زخم‌ها و سفتی عضلات و مفاصل استفاده میشود. در یکی از مطالعات، برای درمان آرتریت، گزنه با داروی غیراستروئیدیِ ضدالتهابی (NSAID) ترکیب شد. این ترکیب اثرات داروی NSAID را برای از بین بردن درد آرتریت تقویت کرد.
تحقیقات دیگر نشان می‌دهند که مکمل‌های حاوی این گیاه، علائم آرتروز را از بین می‌برند و نیاز بیماران به داروهای ضد التهابی را کاهش می‌دهند. رژیم غذایی ضدالتهابی میتواند درد را کاهش دهد و التهاب را کنترل کند.
5. تقویت استخوان
مصرف دمنوش این گیاه مقدار زیادی از کلسیم، منیزیم و آهن موردنیاز استخوان را تأمین میکند. همچنین دارای مقدار زیادی ویتامین D و ویتامین K است که باعث جذب کلسیم میشود.
کلسیم برای حفظ تراکم و تقویت استخوان ضروری است. از طرفی منیزیمی که در استخوان ذخیره شده است، از استخوان دربرابر کشش مقاومت میکند و سبب جذب بیشتر کلسیم میشود. همچنین کاهش منیزیم با پوکی استخوان در ارتباط است، و کمبود آهن سبب از دست رفتن استخوان میشود.
یکی از مهم ترین مواد موجود در گزنه بور است. بور سبب حفظ محتوای کلسیم موجود در استخوان میشود. بنابراین مصرف گزنه میتواند به آهسته شدن شروع پوکی استخوان (استئوپورز) کمک کند.
6. ضدالتهابی
بر اساس آزمایشات انجام شده نشان داده میشود که این گیاه قادر است تا درد آرترتی روماتوئید را درمان کند. علاوه‌بر این دمنوش گَزَنِه یا مکمل گیاهی آن میتواند سبب درمان نقرس شوند.
7. تقویت هاضمه
یکی از مشکلاتی که میتواند باعث اختلال در عملکرد گوارش شود التهابات بیش‌از‌حد است که سبب رشد باکتری‌های مضر در مجرای معده و روده میشود. مصرف منظم دمنوش گزنه که دارای ویژگی ضدالتهابی است به تنظیم هاضمه، درمان یبوست، درمان اسهال و مشکلات معده کمک میکند. زمانی که تعادل باکتری‌ها و سایر میکروب‌های درون روده که در مجموع به‌عنوان میکروبیوم (microbiome) شناخته می‌شوند، حفظ شود، دربرابر طیف وسیعی از بیماری‌ها همچون دیابت، سرطان و اوتیسم ایمن خواهید ماند.
8. درمان بیماری های تنفسی
گزنه میتواند به درمان انواع بیماری تنفسی همچون تب یونجه، آسم و انواع حساسیت‌های فصلی کمک کند. بنابراین ترکیبات خاص موجود در عصاره‌ی این گیاه می‌توانند به‌طور مشخصی واکنش حساسیتی را کاهش دهند. بررسی‌ها نشان داده‌اند که مصرف منظم این دمنوش در استرالیا برای نسل‌های پیاپی با درمان آسم مرتبط بوده است.
9. سلامت پروستات
یکی از جدی‌ترین عواملی که با افزایش سن مردان رخ میدهد بزرگ شدن پروستات و سرطان آن است که مصرف این محصول با جلوگیری از بزرگ شدن پروستات، در درمان این مشکل مؤثر است. ریشه‌ی این گیاه فقط میتواند که مانع بزرگ شدن پروستات شود اما قادر نیست آن را به حالت قبل برگرداند یا کوچک کند. ترکیب نخل با ریشه‌ی گزنه میتواند به کاهش تکرر ادرار کمک کند.
10. محافظت از پوست
این گیاه پُرفایده به‌دلیل خاصیت آنتی هیستامینی، ضدالتهابی، ضدمیکروبی و توانایی تسکین درد، در درمان ناراحتی‌های پوستی مثل اگزما و جوش توانایی منحصر به فردی دارد. به نظر می‌رسد که گیاه گزنه قرمزی و تورم را کاهش میدهد، سبب تسکین خارش پوست، افزایش سرعت بهبودی و از بین بردن جای زخم میشود.
برای استفاده از این خواص می‌توانید دمنوش این گیاه را میل کنید یا آن را دم کنید و پس از سرد شدن، آن را به‌طور مستقیم روی پوست خود ماساژ دهید.
11. سم‌زدایی
وجود انواع مواد مغذی مفید در گیاه گزنه سبب میشود تا این گیاه به یک سم‌زدای شگفت انگیز برای بدن تبدیل شود و آن را به‌عنوان گیاهی بشناسند که به‌طور کامل بدن را از مواد سمی پاکسازی میکند.
12. سلامت زنان
یکی دیگر از مزایا مصرف این گیاه باعث کاهش قاعدگیِ دردناکی مانند گرفتگی و نفخ شکم شود. همچنین به‌دلیل ایجاد انقباض در عروق میتواند خونریزی دوران قاعدگی را کم کند. و همچنین برای تسکین درد بعد از زایمان بسیار مفید است.
عوارض جانبی گزنه
با وجود مزایای و خواص زیاد این گیاه و تایید این مورد که استفاده از عصاره آن برای هیچ فردی ضرر ندارد ولی بهتر است اگر به دلیل رفع هر گونه بیماری از این عرق استفاده می کنید با متخصص تغذیه در مورد تعداد دفعات استفاده و میزان استفاده مشورت نمایید.
این گیاه در صورت عدم اعتدال در مصرف ممکن است عوارضی را به همراه داشته باشد که ممکن است بر اثر تداخل دارویی و وضعیت جسمی افراد باعث بروز مشکلاتی از قبیل بالا رفتن فشارخون، کم آبی بدن و… شود.
